Malcolm Bradbury’nin 1975 yılında kaleme aldığı ‘Tarih Adam’ isimli romanı Ocak 2023’te Epona Yayınları tarafından Mehmet H. Doğan çevirisiyle yayımlandı.
Bradbury’nin ironik notuyla açılan ‘Tarih Adam’da muharririn bizi kitaptaki her şeyin gerçek olduğuna inandırmaya çalıştığı birinci cümle; kurmacanın eklektik dünyasına aralanan kapıyla ve kitaptaki hiçbir şeyin gerçekle yakından uzaktan ilgisi olmadığına yaptığı vurguyla, yerini kurguya bırakıyor.
MALCOLM STANLEY BRADBURY
İngiliz romancı, eleştirmen ve akademisyen olan Bradbury’nin edebiyata yaptığı katkılardan ötürü şövalyelik unvanı bulunuyor. İlk kitabı ‘İnsanları Yemek Yanlıştır’la üslubunun mizahi, ironik ve eğlenceli detaylarını fısıldayan yazarın son kitabı ise 2000’de, hayatını kaybettiği yıl yayımlanmıştır. Müellifin yaratıcı yazarlık dersi verdiği öğrenciler ortasında Ian McEwan ve Kazua Ishigura üzere kıymetli isimleri de saymak mümkündür.
HOWARD VE BARBARA KİRK
“İşte sonbahar geldi, beşerler geri dönüyor.” ‘Tarih Adam’ın açılış cümlesi olan bu pasaj, Howard ve Barbara Kirk’in tekinsiz, huzursuz edici fakat vakit zaman eğlenceli olan hayatlarına ve birebir vakitte vermek üzere oldukları partiye de okur için bir davet.
Parti görünürde, Howard ve Barbara Kirk’in her sonbaharda verdiği ve akademisyenlerden komşulara, öğrencilerden yakın arkadaşlara kadar herkesin davetli olduğu bir yaz vedası olarak çıkıyor karşımıza. Müellif, ‘Tarih Adam’ın birinci kısmında partinin yaklaştığını konuşan Barbara ve Howard’ın münasebetlerinin yollarındaki dikenlere eğiliyor. Kirklerin iki çocuklu, sıradan hayatlarının neden bu partiye muhtaçlık duyduğunu, ikilinin sakin gözüken alakalarının nasıl tasalarla beslendiğini ve onların aslında kimler olduğunun sinyallerini kitabın yarısına dek vererek, partiyi kitabın ortalarına saklıyor.
Peki, Howard ve Barbara Kirk kim? Bradbury bizi Howard ekseninde tuttuğu için Barbara’ya dair detayları lakin Howard yanındayken görebiliyoruz. Bu yüzden öncelikli olarak Howard’a bakmanın onları tanımak açısından daha yararlı olacağını düşünüyorum. Howard Kirk sosyolog, akademisyen ve müellif. Bu noktada mesleksel benzerliğin dışında Bradbury’nin ‘Tarih Adam’ı yazarken kendisiyle çabucak hemen birebir yaşlarda olan karakteri Howard’a kendinden ayrıntılar taşıdığını düşünmek kaçınılmaz. Öte yandan müellif Howard’ı radikal bir sosyolog, televizyona sıkça çıkan ufak tefek bir adam olarak tanımlıyor. Bu kısımlar müellifle tam manasıyla uyuşmasa da, Howard’ı tekrar de ondan büsbütün ayrıksı düşünmek olanaksız.
Merceği biraz daha genişlettiğimizde Howard’ın eşi Barbara ile olan bıçak sırtı münasebetine dikkatimizi verebiliyoruz. Birebir meskenin içinde birbirlerine olabildiğince aralıklı ve inançsız olan Kirkler, bitiremedikleri alakalarının sönmüş alevini canlandırma yolunu bir çeşit oyun tekniğiyle buluyorlar. Bradbury ikilinin yatak odasına dair sırları Barbara’nın Hamid’le olan tek gecelik alakanın ardından şu cümlelerle bize özetliyor: “Howard dostlarının karılarını denedi evvel, bunun Hamid’in stratejisi olduğunu düşünüyordu. Bunlardan birçoklarının ne kadar elde edilebilir olduğunu, kendine olan inancını ve toplumsal yüreğini nasıl arttırdığını şaşkınlıkla gördü. Barbara gittikleri partilerin tadını çıkarmaya başladı, gece yarısına yanlışsız biriyle üstteki yatak odasına çıkıyor, daha sonra hiçbir şeyi kaçırmamak için, dans başladığında ya da uyuşturucu ortalıkta dolaştırılmaya başlayınca erken-sabah aksiyonuna katılmak için aşağıya iniyordu.”
Tarih Adam, Malcolm Bradbury, Mütercim: Mehmet H. Doğan, 390 syf., Epona Yayınları, 2024. HOWARD VE YÜZEYSELLİK
Kirklerin sonbaharı karşılama partisi, görünürde olanın çok daha derin ve karanlık bir izdüşümü. Onlarca insanın akın ettiği bu partinin günü gelip çattığında, çocuk odası ve Howard’ın çalışma alanının yolları çift tarafından sandalyelerle kapatılıyor. Davetlilere ayrılan kısımları ise muharrir şu sözlerle tanımlıyor: “Odalar dansa, konuşmaya, sigara içmeye ve seks yapmaya nazaran. Hedef, partiyi yönetmekten çok kendi halinde oluşmaya bırakmak: Ne olacaksa açıkça olsun, mesken sahibinin karışması ya da insani buluşmanın kurallarını yöneten daha yüksek sosyolojik konut sahibinin karışması olmaksızın.”
Bu noktada, Howard’ın bir sosyolog olarak ampirik bir usul izlediğini düşünmek muhtemel. Lakin kitabın beni şaşırtan detayı da bu. Zira Howard çoğunlukla ilkel güdüleriyle hareket eden, yüzeysel düşünen ve yüzeysel konuşan, taşıdığı etiketlerin altını kâfi seviyede dolduramayan biri. Bradbury’nin Howard’ı neden böylesi bir karakter olarak tasarladığı ise başka bir merak konusu. Zira burada benim için şu soru doğdu: Muharrir entelektüel görünen insanların sıradanlığına mı vurgu yapıyor, yoksa müellif yapması gereken yerde, derinliği olan bir karakter tasarlamayı başaramamış mı?
PARTİ
Kirklerin partisi, -her sonbaharda olduğu gibi- epeyce kalabalık. Muharririn partideki davetlileri tanımladığı nokta da, küçük bir toplum panoraması. Kocasından ayrılmanın yolunu arayan ve Howard’ın seks arkadaşlarından biri olan Myra, Howard’ın yakın dostu olan lakin onunla ilgili fazlaca bilgiye sahip olmadığı Myra’nın kocası Henry, Howard’ı tesiri altına alan ve sevişme ihtimalinin sinyallerini tam olarak vermeyen Bayan Callendar, Howard’a durmadan “Hegel kim,” diye soran öğrencisi, bebekleriyle partiye gelip mama hazırlama telaşına düşen ebeveynler, Howard’ın Bayan Callendar’dan sonra yaşadığı hayal kırıklığını gideren ve onunla çalışma odasında sevişen Felicity Phoe, davetlilerden sırf birkaçı.
Daha önce de bahsettiğim üzere, muharrir bizi Howard’ın etrafında tuttuğu için partiye dair ayrıntıları da fakat onun görebildiği kadarıyla anlıyoruz. Bayan Callendar’ın gidişini fark ediyor fakat bu sırada Barbara’nın ne yaptığını kaçırıyoruz. Yahut Howard’ın Felicity Phoe’la duygusuz sevişmesine tanıklık ederken, Felicity’nin ona “Ne verebilirsen onunla memnunum,” dediğini okuyor fakat uzaklaşan ambulansın Henry’i partiden neden götürdüğünü, Henry’nin yaşadığı olayın kaza mı yoksa bir intihar teşebbüsü mi olduğunu kavrayamıyoruz.
Tüm bu öteki yerlere yabancı kalma hissinin kendi hayatlarımızda yaşadığımızın birebiri olduğunun farkındalığıyla, muharririn anlatıcı tercihine değinmek istiyorum. Howard’la yakın temasta olduğumuz tanrısal anlatımda Bradbury bir şeyi bizden büsbütün gizliyor. O da, Howard’ın zihninin içi. Howard ne düşünüyor, bunu lakin diyaloglardan öğrenebiliyoruz. Pek natürel bu noktada, öteki karakterlere Howard’a olduğumuzdan çok daha yabancı da kalıyoruz.
Raymond Carver’ın hikayelerini okuyanların aşina olduğu bu teknik, okuduğumuz her şeyi bir sinema sahnesi olarak görmemizi ve karakterlerin iç dünyasına büsbütün yabancı kalmamızı sağlıyor. Bu yüzden karakterlerle empati yapmanın da epey sıkıntı olduğunu söylemem mümkün.
1975
Howard ve Barbara Kirk’in 1975 yılında küçük bir kasabada yaşadıkları açık bağ, bu ilginin içine dahil olan, yabancılaşan ve tanıklık eden başka beşerler; yaşadıkları vaktin ötesinde bir çağa ilişkin gibiler. Bu durum Malcolm Bradbury’nin ne kadar bahadır bir kalem olduğunu gösterir nitelikte. O denli ki Howard, cinsellikle ilgili araştırmalar yapan ve son kitabını bu minvalde yazan bir muharrir olarak duruyor ‘Tarih Adam’da. Bradbury bana kalırsa bu atılımıyla, hamasetini Howard’a tıpkı seviyede hisse etmiş üzere duruyor.
HEGEL KİMDİR VE SON SÖZ
Okulda ve partide Howard’a “Hegel kimdir” diyen soran kız öğrenci, bizi gerçekliğe, düşünmeye ve kurmacanın içinde raksa çağırıyor. Bradbury’nin kitabın not kısmında söylediği üzere: “Karakterler denilen şeylere gelince, bu kitaptaki öteki karakterlerden öbür hiç kimse tanımıyor onları.”
Oysa Hegel’i hepimiz tanıyoruz o denli değil mi? Bu yüzden ‘Tarih Adam’ın karanlık kurmacasının içinden, kitabın ana fikrini de fısıldayan Hegel’in şu cümlesiyle çıkıyorum: “Yalnız ötesine geçtiğimiz sürece sonları hissederiz.”