“Shakespeare’i çok sıkıntı etmeden Hamlet’in tadının çıkarılabildiği vakitler geçti artık!” Bu türlü diyor, Marguerite Yourcenar, ‘Mişima ya da Boşluk Algısı’ kitabında.(1) Yourcenar bu satırları yazdığında 1970’lerin sonuydu muhtemelen. ‘Hamlet’i pek kaygı etmeden Shakespeare’in sansasyonel hayatının keyfini çıkaran bizleri görseydi ne sıkıntısı kim bilir. Günümüz müellifinin, Yourcenar’ın “bayağı” olarak nitelendirdiği merakı celbetmesi için ne Mişima üzere harakiri yapması ne de Freudyen utançlarını ortalığa saçması gerekiyor. Bizler artık muharririn hayatına gösterilen ilginin pek de bayağı sayılmadığı bir çağdayız. Günümüz muharriri, kahvesini nasıl içtiğinden tutun da günün hangi saatinde yazdığına, yazarken hangi müziği dinlediğine uzanan detaylarla bir mit haline getirdiği gündelik hayatını başlı başına okunması gereken bir metin haline getirdiği için, çok şükür ki metinlerin kendisini pek sıkıntı eden yok.
Evet, gelelim Yourcenar’ın bu cümleyi sarf etmesinin nedenine. Yourcenar, okurdan Mişima’nın hayatına göstereceği bayağı merak ve ilgi için özür diler üzeredir. Ne de olsa, vefatıyla kimsenin kayıtsız kalamayacağı bir müellif vardır ortada: Yukio Mişima. Damian Flanagan, her Mişima biyografisinin mevtle başlaması gerektiğini söyler. Mişima, intiharıyla vakti bilakis çevirmiş, mevti ebedi bir doğum için başlangıç yapmıştır.(2) 1970’te Japonya Öz Savunma Kuvvetleri’nde müritleriyle birlikte sergilediği intihar gösterisinden sonra, artık Mişima’nın yapıtlarını bu şaşaalı vefatın gölgesi düşmeden okumak mümkün değildir. Tahminen de aslında bunun mümkün olmasını o da istememiştir. Tahminen de bu yüzden en sansasyonel yapıtı olan ‘Bir Maskenin İtirafları’nı otobiyografik bir roman olarak okutmak istemiştir.(3)
Jean Jacques Rousseau’nun ‘İtiraflar’ından bu yana “itiraf” sözünün okurun yüreğine kaygı salmaması mümkün değil. Muhakkak ki kendini okura duyurmayı seven Mişima da itiraf sözünü bilhassa seçmiş. Kitabın başlığı bize kapağı açtığımızda libidinal bir dünyanın içine düşeceğimizi haber verir. Daha birinci adımda anlatıcının çocukluğuna dair verdiği bilgiden kitabın ismindeki maskenin kime ilişkin olacağı hakkında bir fikir sahibi oluruz. Anlatıcı, geleneklerine bağlı büyükannesi tarafından anne ve babasından yalıtılarak, yalnızca kız çocuklarıyla görüşmesine müsaade verilerek büyütülmüştür. Hastalıklı bünyesi daha çocukluk çağlarında “güçlü beden” takıntısını yerleştirir anlatıcının zihnine. O denli ki bütün hayatı boyunca kendisine azap edecek imajlardan biri güçsüzlüğünü ona duyuran bir personel vücudu olur. Anlatıcı, büyüklerinden birinin elini tutmuş yokuşu çıkarken güzel bir gencin yamaçtan aşağı indiğini görür. Bir lağımcıdır gördüğü ve ona yönelttiği bakışlar dört yaşındaki bir çocuk için hiç de olağan değildir. Çocuk, çabucak oracıkta lağımcının yerine geçmek ister. Bunun iki nedeni vardır: O gürbüz vücudu saran ve sınırlarını ortaya çıkaran dar, mavi pantolon ve adamın yaptığı iş. Lağımcılık, anlatıcıya “kelimenin tam manasıyla ‘trajik’ denen şeyi” sezdirmiştir zira. Zayıf vücudunun asla bir “erkek” üzere güçlü olamayacağının, yanından geçip giden personelin vücudunun dışavurduğu “net bir umursamazlık, net bir tehlikeyle içli dışlılık duygusu” uyandıramayacağının farkındadır tahminen de. Hayran olduğu güçlü erkek vücudu milliyetçi Japonya’nın idealize edilmiş vücududur de tıpkı vakitte. Her an ölmeye hazır güçlü erkeklerin dünyadan istedikleri an vazgeçebilirlermiş üzere takındıkları o kayıtsız hale hayrandır anlatıcı…
“Trajik” olan, zayıf güçsüz vücudunun asla katılamayacağı dünyalardır anlatıcıya nazaran. “Sonsuza dek dışlanmış olmanın” açısıyla hayatın içinde trajik olanı bulup çıkarmaya, ondan estetik bir haz yaratmaya kararlı gözlerle bakar dünyaya o.
Lağımcıdan sonra bir öbür erkeklik imgesi de askerlerin ter kokusudur. Tahminen de hatırladığı birinci kokudur bu ve onda “cinsel duyuya benzeri bir tutku” uyandırmıştır.
JEANNE D’ARC MI KLEOPATRA MI?
Çocukluğunun birinci hayal kırıklığını bakıcısının kendisine okuduğu fotoğraflı kitapla yaşar anlatıcı. Kitaptaki hoş yüzlü şövalyeye hayranlıkla bakarken onun bir bayan olduğunu öğrenince “tokat yemiş gibi” olur. “Bugün bile erkek giysili bayanlara karşı içimde kökleşmiş ve anlatılması güç bir kin duyarım” diye de ekler. Erkeklik imgesi güçlü kayıtsızlığıyla lağımcının hoş vücudunda cisimleşmişken, erkek kılığına girmiş bir bayan bu imgenin ne kadar “sahte” olabileceğini göstermiş, tahminen de erkeklik “maske”sini indirmiştir. Halbuki anlatıcı da çok geçmeden konutta büyükannesinden bilinmeyen, Kleopatra kılığına girecek ve böylelikle hayatının ikinci devri başlayacaktır.
Bir Maskenin İtirafları, Yukio Mişima, Mütercim: Zeyyat Selimoğlu, 200 syf.,Can Yayınları, 2010. ÖLÜ PRENSLER GÜZELDİR
Anlatıcının hayatının üçüncü evresinde ise masal kitapları vardır. Görkemli saraylarda oturan dünya hoşu prensesler ve onlara aşık olan prensler. Ne var ki onun yüreğini hoplatan prensesler değil, bedenlerini saran taytlarıyla meyyit prenslerdir. “Öldürülen her delikanlıya” âşık oluyordur ve şimdi bir erkek vücudunun kendisini neden bu kadar heyecanlandırdığı sorusunu cevaplayacak netlikte değildir. Bütün bunları estetik bir haz olarak açıklar kendi kendine, ta ki mastürbasyonla cinsel hazzı keşfedene kadar. Birinci boşalmadan sonra “cinsel tutkusunun doğasını” estetikle karıştırdığını anlamıştır. Birinci orgazmını Sebastianus fotoğrafının karşısında yaşaması da emperyal geleneğe, militarizme, bu ikisinin kutsadığı erkekliğe duyulan hayranlığın göstergesi üzeredir. Hakikaten, Rahmet Denizi dörtlemesinin ilk kitabı olan ‘Bahar Karları’nda Kiyaoki’nin eğitmeni gelenekçi İinuma, sık sık öğrencisinin büyükbabasının mezarının başına gidip hizmet ettiği konutun yozlaşmışlığını şikâyet eder:(4)
“Neden bir çöküş periyodunda yaşıyoruz? Neden dünya fazileti, gençliği, pahalı tutkuları ve içtenliği hor görüyor? Bir vakitler insanları kılıcınla doğradın, onların kılıçlarıyla yaralandın, en müthiş tehlikelere göğüs gerdin –hepsi de yeni bir Japonya kurmak içindi. Sonunda yüksek bir yere gelip herkesin hürmetini kazandın, kahramanlık dolu bir çağda en büyük kahraman olarak öldün. Neden senin periyodunun görkemine yine sahip olamıyoruz? Bu kısır ve aşağılık çağ daha ne kadar sürecek? Yoksa en berbatı daha gelmedi mi? Erkeklerin tek düşündüğü para ve bayan. Erkekler bir erkeğe yakışan her şeyi unuttular. İlahların, kahramanların o büyük ve parıltılı çağı, İmparator Meiji’yle birlikte ölüp gitti.”
İinuma Batılı metinlerde de benzerini rahatlıkla görebileceğimiz bir yeniçağ eleştirisi yapar. Yalnız Mişima’nın metninde tekinsiz yeni, Batı’dan gelmektedir, Japonya Batılılaşarak altın çağını yitirmiştir. Muhafazakâr İinuma, ki serinin ikinci kitabı ‘Kaçak Atlar’da sağcı bir örgütün lideri olarak çıkacaktır karşımıza, efendisine dua ederken “hakamasının altında girdap üzere dönen serin sabah havasına rağmen vücudunun gittikçe ısındığını, erkekliğinin uyandığını” ayrımsar. Bu hayli tuhaf bir sahnedir. Mişima metinleri, baştan çıkarıcı bir geleneğin ve kutsallığın kışkırttığı erkeklik fotoğraflarıyla doludur. Atalara duyulan hayranlık, kurucu erkekliğin, erkek aşkının yüceltilmesine varır. Her tarafı homoerotik bir estetik kaplamıştır. Mussolini İtalya’sında, Nazi Almanya’sında ulusun gücünü temsil eden hoş ve sağlıklı erkek imgesinin bir benzeridir. Antik Yunan’dan gelen erkek dostluğunun, erkek hoşluğunun yüceltilmesidir. Gerçekten, anlatıcı cinsel hazzı birçok sefer Yunan heykellerinin karşısında yaşayacaktır. ‘Bir Maskenin İtirafları’nın anlatıcısı bu maskülen tiyatroda gerçekte neyin maskelendiğinin pek de ayırdına varmadan delikanlılık çağlarına varır. Ortalıkta savaş kokusu vardır ve o ölesiye bir tutkuyla kendi vefatıyla birlikte, bütün hoş erkek vücutlarını kan ve pislik içerisinde göreceği vahşet sahneleri düşlemektedir.
ULUSAL İNŞA TİYATROSU
Hep hayatın bir sahne olduğu niyetine sığınmıştır, bu sahnede kimse onun farkına varmayacaktır, güçsüz vücudunun erkek vücutları karşısında hazdan kavruluşunu kimseye anlatmak zorunda kalmayacaktır. Oyun bitip perde inse bile kimse onu makyajsız görmeyecektir. O günlerde tüm Japonya savaş maskesi takmış, maskülen bir güç gösterisi sergilemektedir. Anlatıcı kendi cinsel dileğini Japonya’nın klasik, siyasal, kültürel dileğiyle birleştirmiş üzeredir.
Savaş erkeklere tıpkı o güzel lağımcı üzere, hayatla lakin en çok da mevtle senli benli olma fırsatı vermiştir. Yirmi yaşına varmadan öleceğini düşünen erkekler için hayat bir gösteridir artık.
Bahar Karları, Yukio Mişima, Mütercim: Püren Özgören, 378 syf., Can Yayınları, 2015. Ama cepheye gittiğinde bir gerçeğin farkına varır: O ölmek için değil, savaşçı erkek vücutlarını görmek için cepheye gitmek istemiştir. Savaş sona erip gündelik hayat bütün sıkıcı gerçekliğiyle kendini dayattığında maskesiz kaldığını hisseder. Bir bayana âşık olmasını, onunla evlenmesini, çocuk sahibi olmasını ister gündelik hayat ondan; Japonya’nın kahramanlık çağında kamufle ettiği istekleri, ulusun yürek haykırışlarına kattığı haz çığlıkları gündelik hayatın yavanlığında gizlenemez olmuştur. Asla cinsel istek duymadığı hoş bayanları bir estet tutumuyla ve daha çok gündelik hayatta kullanışlı bir maske bulma isteğiyle seyre dalsa da gerçekte arzuladığı Japonya’nın kurucu cetlerinin erkek bedenleridir.
ÇIKAR MASKENİ JAPONYA!
Savaş sonrası Batılılaşmış Japonya, Mişima’nın gelenekçi estetiğine meydan okumaktadır. Savaşçı erkekler Batı usulü konutlarda rehavete kapılmış halde oradan oraya yuvarlanmaktadırlar. Kahramanlık çağı geride kalmıştır. Japon Öz Savunma Kuvvetleri’ni arkadaşlarıyla birlikte basan Mişima muhakkak ki intiharıyla Japonya’ya savaş sonrası maskesini çıkarması için ihtarda bulunmuştur. Efsanevi samuraylar ülkesinin taktığı yeni Batılı maskeyi çıkarmanın vakti gelmiştir, seremonilerin, ritüellerin, imparatorluk şölenlerinin, samuray kılıçlarının, en değerlisi de gürbüz erkek vücutlarının, milliyetçi bir estet için donattığı gündelik hayat yoktur artık. Savaş sonrası Barış Anayasası’nın Japonya’sı tahminen de Jeanne d’Arc üzeredir, hoş bir şövalye (samuray) suretinde bir bayan. Mişima’nın kinle baktığı imge. Öyleyse maskeyi çıkarma vaktidir, hem Japonya hem Mişima için.
Dipnotlar
1. Marguerite Yourcenar, Mişima Ya da Boşluk Algısı, Çev. Haldun Bayrı, İstanbul: Can Yayınları, 2011.
2. Damian Flanagan, Yukio Mishima, Londra: Reaktion Books, 2014.
3. Yukio Mişima, Bir Maskenin İtirafları, Çev. Zeyyat Selimoğlu, İstanbul: Can Yayınları, 2013.
4. Yukio Mişima. Bahar Karları, Bereket Denizi 1, Çev. Püren Özgören, İstanbul: Can Yayınları, 2014.