Avrupa’da merkez siyasetin zayıflaması ve halkın taleplerini karşılamakta yetersiz kalmasıyla, geçmişte tek seferlik seçim başarılarıyla ön plana çıkan çok sağcı siyasetçiler, artık Avrupa’nın önde gelen ülkelerinde dahi iktidar ya da iktidar ortağı olmaya başladı. İtalya’da geçtiğimiz yıl Benito Mussolini’nin faşist rejiminden bu yana birinci kez çok sağcı bir isim, Giorgia Meloni, başbakanlık koltuğuna oturdu. Avrupa Birliği’nin merkez ülkesi Almanya’da ise çok sağcı AfD, anketlerde toplumsal demokratları da geride bırakarak Hristiyan Demokrat Birlik Partisi’nin (CDU) akabinde yüzde 20’lik oy oranıyla ülkenin ikinci partisi pozisyonuna geldi. Fransa’da ise on yıllarca merkez partiler arasında yaşanan Cumhurbaşkanlığı seçimi yarışında, son 2 seçimdir çok sağcı Ulusal Cephe lideri Marine Le Pen 2. tipe kalan isim oluyor. Avrupa’nın birçok ülkesinde görülen bu durum, İskandinav ülkelerinde de kendini hissettiriyor. Klâsik olarak toplumsal demokrat olarak bilinen bölgede, çok sağcı partiler seçimlerde istikrarlı performanslarını sürdürüyor.
Aşırı sağ siyaset birçok Avrupa ülkesinde iktidarı zorlasa da birinci sefer 2022 yılında İtalya’da bir siyasetçi başarılı bir koalisyon kurarak başbakan olmayı başardı. Gençliğinde Mussolini’yi övdüğü ve ‘’Ne yaptıysa İtalya için yaptı’’ dediği bir görüntü seçim kampanyasında gündeme gelen Giorgia Meloni, yüzde 26 oy oranına ulaşarak Matteo Salvini’nin Kuzey Ligi ve geçtiğimiz günlerde hayatını kaybeden Silvio Berlusconi’nin Forza Italia partisiyle koalisyon kurdu. Meloni, göçmenler konusunda da hayli sert önlemlerden yana. Meloni’nin başbakanlıkta beklenenin tersine başarılı bir performans göstermesinin, hem gelecek yıl yapılacak Avrupa Parlamentosu seçimlerini hem de Fransa’da Cumhurbaşkanlığı seçimlerini etkileyebileceği bedellendiriliyor.
On yıllarca siyaseti toplumsal demokratların domine ettiği ve bu yüzden dünyada “sosyal demokrasinin kalesi” olarak bilinen İsveç’te de geçtiğimiz yıl düzenlenen genel seçimlerin akabinde parlamento çoğunluğunu Finlandiya’da olduğu üzere çok sağ ve merkez sağ partiler aldı. Seçimden evvel başbakan olan sosyal demokratların lideri Magdalena Andersson liderliğindeki merkez sol koalisyon parlamentoda 173 sandalye kazanırken, İsveç Demokratlar Partisi (SD), Ilımlı Birlik Partisi, Hıristiyan Demokratlar ve Liberallerden oluşan sağ partilerin oluşturduğu blok ise 176 sandalye elde etti. Nazi yandaşları tarafından kurulan ve yıllarca ana akım siyasetin dışında kalan çok sağcı SD’nin, oylarını görülmemiş halde artırarak seçimden ikinci çıkması ve hükümete dışarıdan dayanak vererek belirleyici güç hale gelmesi ise ülkedeki birçok kesimde şok tesiri yarattı.. SD, seçim kampanyasının temeline göç tersliği ve cürümle uğraş mevzularını koymuştu. 1960’lı yıllardan bu yana dünyadaki en cömert iltica siyasetlerinden birini uygulayan ülkede, günümüzde yurtdışı doğumlu İsveçlilerin oranı yüzde 20’lere ulaşmış durumda. Ülkede yabancı düşmanlığının giderek yükselmesiyle gelecek yıllarda da çok sağın pozisyonunu koruyacağı öngörülüyor.
Fransa’da klâsik olarak merkez sağ ve sosyalist partiler ortasında geçen Cumhurbaşkanlığı yarışı, son 2 seçimdir çok sağcı Marine Le Pen’in yükselişine sahne oluyor. Parti liderliğini babasından alan Le Pen, 2017 ve 2022’de yapılan seçimlerde Emmanuel Macron’a kaybetse de oy oranını yüzde 33’ten yüzde 41’e çıkarmayı başardı. Son aylarda emeklilik ıslahatı ve göçmen protestoları üzere kritik olaylara sahne olan ülkede gelecek seçimler sürprize hamile. Yapılan anketler, Le Pen’in Fransa’daki en tanınan başkan haline geldiğini ve bugün yapılacak bir seçimde mevcut Cumhurbaşkanı Macron’u yenebileceğini gösteriyor.
Son olarak geçtiğimiz hafta yapılan seçimlerde Finlandiya’da Başbakan Sanna Marin önderliğindeki Toplumsal Demokratlar üçüncülüğe gerilerken, Marin’in “açıkca ırkçı” diye nitelediği “Gerçek Finler” partisi ikinci sırayı aldı. 2011’de üçüncü parti olarak meclise giren Gerçek Finler o vakitten beri ülkede ana akım bir partiye dönüştü. 2015 ve 2019 seçimlerinde 2. sırayı alan parti, son seçimlerde de birinci gelen muhafazakar Ulusal Koalisyon’un yalnızca 23 bin oy fark gerisinde kaldı. Ülkede Avrupa dışından göçmenlerin sayısı hayli az olsa da, 1995 yılında kurulan Gerçek Finler Partisi katı göçmen tersi tavrıyla biliniyor. Fin kimliğinin daha çok ön plana çıkarılması gerektiğini savunan parti, çok kültürlülük üzere projeler için verilen devlet fonlarına da karşı çıkıyor.
Son 1 ayda Almanya’da birinci kez Thuringen eyaletinde kaymakamlık, Saksonya-Anhalt eyaletinde ise belediye başkanlığı kazanan Almanya için Alternatif Partisi (AfD), lokal siyasette gittikçe daha fazla kendini göstermeye başladı. Kimi Alman kurumlarının yasaklanması gerektiği tarafında davetler yaptığı partinin, genel seçimlerde de sürpriz yapması bekleniyor. Ülke genelinde en son yapılan anketlerde oy oranını yüzde 20’ye çıkaran parti, mevcut koalisyonu oluşturan başbakan Olaf Scholz’un Toplumsal Demokrat Partisi’nden (SPD), Yeşiller’den ve liberal Hür Demokratlar’dan (FDP) daha yüksek dayanağa sahip. Geçmişte marjinal görülen partinin yükselişi, Alman siyasetinde zelzele yaşanabileceğine işaret ediyor.
1956’da eski Nazi subayları tarafından kurulan ve Avrupa’da en eski çok sağ partilerden biri olan Avusturya’daki Özgürlük Partisi (FPÖ) de ülkede 2024 yılında yapılacak seçimlerin en değerli favorisi durumunda. Birinci olarak 1999 yılında meclise giren parti, takviyesini her geçen yıl artırırken, en son yapılan anketlerde yüzde 28’lik oy oranıyla Avusturya’daki merkez sağ ÖVP ve merkez sol SPÖ partilerinin sırasıyla 5 ve 6 puan önünde bulunuyor. Uzmanlara nazaran partinin Rusya yanlısı tutumu, seçimi kazansa bile koalisyon ortağı bulmasını zorlaştıran bir etmen.
Hollanda’da ise 3 farklı popülist ve aşır sağcı parti, 150 sandalyelik parlamentoda 28 sandalyeye sahip. Sık sık İslam aykırısı provokasyonlara imza atan Özgürlük Partisi (PVV) önderi Geert Wilders ülkedeki en bilinen çok sağcı figür olsa da son yıllarda birçok marjinal siyasetçi ana akıma gerçek yönelmeye başladı. Bunlar ortasında Thierry Baudet tarafından başkanlık edilen Demokrasi İçin Forum Partisi (FvD) ve ondan ayrılıp biraz daha ölçülü bir çizgi sürdüren JA21 partisi var. Lakin ülkede asıl sürprizi 2019 yılında toplumsal medyada “ÇiftçiVatandaşTweet” etiketini (hashtag) başlatan ve 20 bin üyesi olan bir Facebook kümesinin yöneticileri tarafından kurulan Çiftçi Vatandaş Hareketi Partisi (BBB) yaptı. Mart ayından yapılan Hollanda Senatosu’daki sandalye sayısını etkileyen eyalet seçimlerini birinci kere BBB, aldığı oylarla tüm eyaletlerde birinci parti olurken, bunu elde eden ilk ve tek parti olarak ülke tarihine geçti. Genel olarak hükümetin etraf siyasetlerine karşı çıkan BBB’nin çok sağ çizgide olup olmadığı tartışılırken, birçok siyaset bilimci partiyi marjinal çizgiye koyuyor.
Yunanistan’da 28 Mayıs’ta yapılan seçimlerde de en büyük sürprizi çok sağ partiler yaptı. Toplamda oyların yüzde 12.8’ini alan 3 parti, 300 sandalyeli parlamentoya 34 vekil göndermeyi başardı. Irkçı partilerin yükselişini mercek altına alan haber ajansı AFP, “Spartalılar o kadar az tanınıyordu ki, parti merkezinin nerede olduğunu lokal muhabirler bile bilmiyordu” dedi. Logosunda savaşçı miğferi bulunan parti az tanınsa da en büyük destekçisi İlias Kasidiaris yeterli biliniyor. Hata örgütü ilan edilen neo-Nazi Altın Şafak’ın eski sözcüsü Kasidiaris, faşizm aykırısı bir rap’çinin mevti dahil çeşitli hatalardan mahpus yatıyor. Tekrar de Kasidiaris’in takviyesi Spartalılara 12 vekil getirdi.
Şu anda toplumsal demokrat Pedro Sanchez’in başbakanlık yaptığı İspanya’yı da çok sağ korkusu sarmış durumda. Ülkede son yıllarda yükselişini sürdürerek merkez sağ ve sol iki partinin akabinde üçüncü sıraya yükselen aşırı sağcı Vox Partisi, geçen ay yapılan lokal seçimlerde oyunu iki katına çıkartarak kimi büyük kentleri yönetme imkanına ulaştı. Gelecek ay yapılacak seçimleri merkez sağ Halk Partisi’nin (PP) kazanması beklenirken, anketlere nazaran çoğunluğu sağlaması sıkıntı görünüyor. Bu senaryoda ise Vox Partisi’nin takviyesiyle hükümet kurabileceği ve bu durumda da Avrupa’nın bir merkez ülkesinde daha çok sağcıların belirleyici role yükseleceği yorumu yapılıyor.